Loneitu Hriat Tur Puanchhuahna
Sazu hrai nan hian Tur chi hnih, hman lar deuh deuh an awm a. Chung te chu- Zinc Phosphide leh Bromodialone te anni. Zinc Phosphide hi ‘Tur-dum’ ti a hriat lar a ni a, a dip (powder) in a awm a. Bromodialone (Roban) hi a tlang (cake) a hman chi a ni a, tin, a dip (powder) a hman tur chi pawh a awm bawk a. Tin, tun hnai deuh atang khan Bromodialone ang chi sazu Tur hman tan a ni bawk a, chu chu Coumatetralyl (Racumin) tih a ni. Hemi Tur hi buhfai ten en a inpawlh sa in, chah nghal mai theih a siam a ni a, tin, a dip (powder) a siam, sazu kawngtum leh an tui in turah te a phul tur chi a awm bawk a ni. Tin, Coumatetralyl hi sazu hian vawi 3 vawi 4 an ei nawn ngai tur a siam a ni.
Heng Tur chi thum te bakah hian Sazu kaw urna tur chi Alluminium Phosphide a awm leh a, hei hi chu Tur-dum ang bawk hian kan hmelhriatna chu a rei tawh awm e. A mum te te in a awm a, mum khat hi gram 3 zel a ni a, heng a mum te hi sazu kua a dah a, sazu kua chu char phui tur a ni. Tur hlauhawm tak a nih avanginin khuahkhirh a ni. Celphos leh Quickphos ti a sawi thin anni.
Tur-dum (Zinc Phosphide) hi a thawk chak a, hemi Tur ei sazu Tur an ei hian chawplehchilh in an thi nghal mai thin. A nih loh vek pawh in ni 2/1-ah chuan an thi thin a ni. Roban leh Racumin te erawh hi chu an thawk muang a, sazu in an ei atang a ni 5/6 velah an thi thin a. An pum chhung a thiput reh theilo avangin an thi thin a ni. Tur-dum hi mihring leh ran tan a hlauhawm in thihna a thlen thei a, chuvangin a nazawng a hralh chhuah anni lo. Roban leh Racumin te erawh hi chu mihring leh ran lakah an him zawk a ni.
TUR CHAH (BAIT) SIAM LEH A HMAN DAN :-
1. Tur-dum (Zinc Phosphide) :
1.1 Tur-dum hi sarang ip te-ah, gram 10 leka fun a ni a. Tunhma deuh te kha chuan a tin te pawh in a awm thin bawk a. Hemi sarang fun khat hi then darh tawh lo in Tur chah (bait) chu hetiang hian siam tur a ni
Buhfai(buhkem)/Vaimim fang den keh – 480 gms (=kg. chanve aia tam lo)
Hriak (Badam/Nihawi/Vawk) – 10ml.
Tur-dum (Zinc Phosphide) – 10 gms (fun khat) = 500 grams (kg. chanve)
Buhfai emaw, Vaimim fang den keh emaw chu uluk tak in hriak hian bual tur a ni a, chutah Tur-dum chu rual taka kai kim tur in phul tur a ni. Hriak hian Tur hi buhfai/vaimimah chuan a bei ngheh tir dawn a ni. Tichuan kan Tur chah siam chu thirfiante hnih (2) zel in, lehkha in fun tur a ni. Hemi Tur chah kan siam atang hian a chah fun 30 atanga fun 35 inkar kan siam chhuak thei ang.
Hriak kan tarlan khawi emaw ber khi hman hram hram tum tur a ni a, a chhan chu an rim a na lo a, sazu in an ei duh bik a ni. Antam Tel hi chu a rim a nat avangin hman loh hram hram theih ni se a tha. A chawhpawlh tur tehkhawng hrang hrang te hi zawm hram hram ni sela. Tin, chaw chum hmin la saah chuan Tur hi pawlh loh tur a ni. A chhan chu Tur chakna kha chaw sa khan a ti nep thei a ni.
Tur chah fun te te hi loah leh huanah chuan, vau sirah, hlam 5(meter 10) dan vel zelah dah thliah thliah tur a ni a. Tin, thlawhlai hmun remchangah, a khat tawk a dah bawk tur a ni. Mau thei sahthlau sazu vah tlang theih a kaw tlang chhungah te, lung hnuai awngah emaw, thingtulung hnuaiah tee maw, changel kawr a khuh hnuaiah te emaw a chah hi dah tur a ni. Nisa em theihah leh ruahtuiin a chiah piah theihna hmunah te chuan dah loh tur a ni.
1.2 Tur-dum hi a tlang (cake)-in a siam chawp theih bawk a. Hetianga sazu chah siam hi, an enchhinnaah chuan 100 zela 80 vel in a hlawhtling nia hriat a ni. A siam dan chu hetiang hian a ni:–
Buhkem – 240 grams (pava khat tlinglo hret)
Chhangphut (Atta/Maida) – 240 grams (pava khat tlinglo hret)
Hriak – 10ml.
Tur-dum – 10 gms (fun khat)
Tuisik – A hmehpawlhna atana tawk = 500 grams (kg. chanve)
Buhkem leh Chhangphut chu Hriak leh Turn en hian hmeh pawlh tur a ni a, a mamawh tawk tuisik telh zel tur a ni. Uluk taka hmeh pawlh hnuah thlengdarah emaw, thil phekah emaw kan hmehpawlh sa chu inches chanve vela chhah in ben perh tur a ni. Hei hi daihlimah minute 15 vel chhung dah hul tur a ni a, chumi zawhah chemte hmang in, kutzungpuitin tia vel in rin hran thliah thliah tur a ni. Hetia rin chhuah tlangkhat zel hi chah khatah hman tawh tur a ni.
Hemi chah kan siam atang hian chah 70 bawr vela zaichhuah theih a. Tin, a chah kan siam lai hian kutlawngin kan khawih tur a ni lo. Thelret kutkawr kan bun tur a ni a, hei hi kan neilo a nih pawh in polythene ip emaw talin kan kut chu kan tuam tlat tur a ni.
2. Roban tlang (cake) :
Fun khat hi gram 100 zel a rit a ni a, hmun 6 a phel theih tur in a in rin hrang thin. Sazu ei duh tur in chawhpawlh sa vek a ni a, phel diat diat in, sazu kaw bulah te, an kawng tumah te leh an hmuh mai theihna tur hmunah ted ah darh mai tur a ni. Kut lawng a khawih mai ngam a ni. Amaherawhchu, ui leh ranvulh dang ei mai theih turah chuan dah loh tur a ni.
3. Roban dip (powder) :
Fun khat gram 5 zelin a awm a. Hemi fun khat hi buhfai/buhhum gram 250 (pava khat)-ah pawlh a chu chu a chah atana hman mai theih a ni. Chah khat atan hian thirfiante 2 vel zel a tawk a, tin, thlengah emaw te pawh a chhawp mai theih bawk a. Tin, sazu tui in tur chah/chhawpah te pawh a hlang hian a phul mai theih bawk a ni.
4. Racumin (tur-chah) :
Fun khat hi gram 100 zel a rit a ni a. Sazu Tur leh buhfai leh thildang inpawlh sa a ni a, sawngbawl hran ngai lo a chah nghal mai theih a ni.
5. Racumin tracking powder (tur-dip) :
He Tur hi sazu kawngtum leh an vah velna hmun a phul chi ani a. Hetia an vah velna atang hian, an ke leh an hmulah te a kai a, chu chu an in liah zawng in Tur hi an ei tel thin a ni. Tin, sazu tui in tur chah/chhawpah te pawh phul theih a ni bawk.
SAZU HRAI DAN :-
Sazu kan hrai dawn reng reng in kan hriat hmasak atana thil pawimawh em em a awm a, chu chu- Sazu-ho hian an chettlat thanna hmunah chuan thil thar hi an hlau thin a (neophobia). Hei vang hian Tur pawh lo chah dawn ta ni ila, a ni hmasa berah chuan an khawih mai ngam thin lo. A ni hnihna-ah chuan va pawh in tlemte an va tem thin. Hei vang hian, a ni hmasa ber atanga Tur-dum kan chah chuan, a ni hnihnaah tlem te va eiin, thihna tham thlen chuang si lo leh an pum tin a ting si in, a ti ti tawk lekin kan siam thin a (bait shyness), a hnu lamah chuan Tur-dum hi an khawih duh tawh thin lo a ni. Hei vang hian Tur-dum kan hman dawn reng reng in ni 2/1 chu Tur tello a lo chah lawk (pre-baiting) phawt a ngai ta thin a ni. Tur chi dang, Roban leh Racumin te erawh hi chuan pumna an siam ve nghal mai lo a, chuvangin chah lawk hi an ngai ve lo a ni.
Sazu hrai dawn chuan Tur chi khat ngawr ngawr hi chuan duhthusam a thlen thei thin lo a. A chhan chu Tur-dum hi kan chah atanga ni 2 hnuah chuan sazu Tur la ei ve lo ho hian, an thiante thi tur chalchang leh na tuar te an hmuh atangin an hlauh phah ta thin ani. Tur-dum hlau sazu thi bang te hrai nan hian Roban emaw, Racumin emaw hi hman zui a tha. Roban leh Racumin te hi Tur-dum tello a a mal a hman dawn chuan an man a to a, chuvang chuan Tur-dum nen hian hman kawp hi a tha ber a ni. Amaherawhchu, in leh a velah chuan Tur-dum hman loh hi a him ber a, lo leh huanah te erawh chuan Tur-dum hi hman tel ngei tur a ni.
Sazu hrai dawn chuan a khawnawt in emaw, zau khat a mi te emaw tal in, a huho a hrai hi a sawt ber a. Mimal in mahni lo/huan emaw chauh kan hrai chuan, lo hrai hlum teuh pawh ni ila, thenawm a sazu te kha kan lo/huanah chuan an rawn pem leh mai thin a ni.
Sazu chu hetiang hian hrai tur a ni :-
Ni (Zan) 1-na : Sazu ngampat nan, kan hraina hmun turah chuan Tur tello in a chah lo tawktarh lawk tur.
Ni (Zan) 3-na : Tur dum hmanga a chah (bait) siam chuan sazu chu hrai tur a ni.
Ni (Zan) 5-na : Sazu thi ruang leh Tur an eibang te chu khawn/vai khawm a hmun him a phumbo tur.
Ni (Zan) 6-na : Roban emaw, Racumin emaw hi sazu te chu hrai zawm tur a ni a. Hetah hi chuan sazu ruang leh Tur te hi vai/khawn khawm a ngai tawh lo. A tul dan a zir in heng Tur te hi hman chhunzawm zel tur a ni.
Source : James Lalsiamliana
Asst. Plant Protection Officer
Directorte of Agriculture, Aizawl, Mizoram
Sazu leh Mautam Chungchang a Hriattur Pawimawh te
Page No : 7 - 12
Agril.Extn.Series No.06/2004